Malatya’nın tarihi hamamları

Tarihi Antik Roma dönemine kadar uzanan ‘Hamam’ kültürünün, Osmanlı döneminin önemli yapıları arasında yerini almayı başardı. Özel bir düzenle sıcak ve soğuk suyu bulunan, yıkanma amacıyla tasarlanan hamamlar, aynı mimari özelliği taşımalarıyla oldukça dikkat çekicidir.

Malatya’daki tarihi hamamları hep birlikte inceleyelim…

Tahtalı Hamam

Şehir merkezinde bulunan Tahtalı Minare Camii’nin kuzeyinde bulunan hamam, son Osmanlı Dönemi eseridir. Dikdörtgen planlı hamam, kesme taştan inşa edilmiştir.

Tahtalı Hamam’a cadde yönündeki kapıdan girilir. Buradan esas hamama geçişi kesme taş kapı sağlamaktadır. Hamam; soyunmalık, ılıklık ve sıcaklık olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır.

Kare planlı soğukluk ve dinlenme yerini, sağır kemerler ve köle trompları kubbeye bağlar. Kubbe kasnağında küçük pencereler; kubbenin ortasında aydınlık ve fener yeri bulunur. Buradan sıcaklığa geçişi, kubbeli ve yanlarda temizlenme yeni bulunan bir mekan sağlar. Sıcaklık bölümü kare planlıdır.

Dört eyvanlı olan bu bölümün bir eyvanı giriştir. Bunun karşısında yer alan kuzey eyvanı ateş yakılıp su ısıtılan yer olan külhana açılır. Eyvanlar, üçer kurna bulunan yıkanma yerleridir. Eyvan köşelerine, üzeri küçük kubbeli dört yıkanma odası yerleştirilmiştir. Sıcaklık bölümünün üzeri kubbe ile örtülü olup eyvan üzerleri beşik tonozludur. Pencereler yüksekte ve kubbe üzerinde yuvarlak olarak açılmıştır.

Tahtalı Hamam, günümüzde müze olarak dizayn edilmiştir. 19.yüzyıla tarihlendirilen hamam, müze şekliyle Osmanlı toplumunda suyun gündelik yaşamdaki yerinin, öneminin ne olduğunu, tarihsel süreçteki değişiminin, gelişiminin nasıl gerçekleştiğini hamam kültürüne ait gelenek ve göreneklerin ziyaretçiye aktarılması bakımından önem taşımaktadır.

Müzede; Damat Hamamı, Asker Hamamı, Sünnet Hamamı, Kırk Hamamı, Zengin Hamamı, Kız Bakma ve Gelin Hamamı gibi Eski Hamam Kültürü balmumu heykelleri,hamam tasları, takunyalar, sabunlar, kildanlar vb. hamam malzemeleri ile yaşatılmıştır.

Arapgir Çarşı Hamamı

Arapir İsaoğlu Mahallesi’nde bulunan hamam, 1806 tarihinde yapılmıştır. Dikdörtgen planlı olan yapı, iki kubbelidir ve moloz taştan inşa edilmiştir. Halvet ve soyunma yerleri arka arkaya sıralanır. Arada ise beşik tonozla örtülü olan soğukluk bölümü bulunmaktadır. Halvetin arka kısmında ateş yakılıp su ısıtılan yer olan külhan yer almaktadır. Isıtmada tabadan ısıtma denilen ‘Hypocaust’ sistemi uygulanmıştır.

Arapgir Çarşı Hamamı, kullanılmadığından ve doğal şartlardan dolayı tahribata uğradığı için restore edilmiştir

.

Köprülü Mehmet Paşa Hamamı

Kitabesi bulunmayan Köprülü Mehmet Paşa Hamamı’nın mimari özellikleri nedeniyle 17.yüzyıl eseri olduğu tahmin edilmektedir. Hekimhan ilçesinde bulunan dikdörtgen planlı hamam, klasik Osmanlı hamamları mimarisine sahiptir.

Köprülü Mehmet Paşa Hamamı’nın cami ile birlikte yapıldığı sanılmaktadır. Kesme ve moloz taşlardan inşa edilmiştir.

Yapının girişinde meyilli çatı ile örtülü kısma oradan da kare soyunmalık bölümüne gelinir. Burası kare şeklinde ve üzeri tromplu kubbe ile örtülüdür. Soyunma kısmından soğukluk kısmına geçilir. Üzeri beşik totnozlarla örtülü dikdörtgen şeklinde uzunca bir höldür. Burayı küçük bir mekân izler. Ve batı duvarındaki küçük bir kapı ile halvete geçilir. Burası yine tromplu kubbe ile örtülüdür. Halvetin kuzey savunma zeminin doğu duvarına bitişik külhanı vardır.

Hüseyin Paşa Hamamı

Eski Darende mevkiinde bulunan Hüseyin Paşa Hamamı, klasik Osmanlı hamam tarzına uygun olarak iki bölümlü ve kesme taştan inşa edilmiştir. Hamamda esas mekân ise kubbelidir. Osmanlı Paşalarından Hasan Paşa tarafından yaptırıldığı tahmin edilmektedir.

Yapı üzerinde inşaatla ilgili herhangi bir kitabe bulunmamaktadır. Klasik Osmanlı hamam planındadır. Hamam, iki bölümden meydana gelmektedir. Birinci bölüm erkeklere, ikinci bölüm kadınlara ayrılmıştır. Yapı 1829 metrekare alan üzerindedir. Yapıda kesme taş ve moloz taş ortaklaşa kullanılmıştır.

Elmasık Hamamı

Arapgir ilçesinde bulunan hamam, iki kubbelidir. Taşla inşa edilen hamamın ana kapısı kesme taştan yapılmıştır. Dikdörtgen bir alanda bulunan hamamın kitabesi bulunmamaktadır. Elmasık Hamamı’nın 19.yüzyıl Osmanlı eseri olduğu tahmin edilmektedir.

Arapgir Berenge mahallesinde Küçük Çarşı köprüsünün on metre doğusunda Berenge deresi kıyısında güney duvarları bulunan yapı, Almasık oğullarından Atam tarafından inşa ettirilmiştir. Kitabesi yerlerinden söküldüğünden yapılış tarihi hakkında sarih bilgi mevcut değilse de 120 yıl önce yaptırıldığı sanılmaktadır. Hamam doğal şartlara bağlı olarak tahrip olmuştur.

Osman Paşa Hamamı

Arapgir ilçesinde bulunan ve 19.yüzyıl Osmanlı eseri olan hamam, dikdörtgen alan üzerine oturmaktadır. Hamamın dış duvarları kesme, iç duvarları ve kubbesi moloz taşla inşa edilmiştir. Hamam, üç bölümden oluşmaktadır.

Hamamın soğukluk, halvet ve külhan kısmı oldukça sağlamdır. Ön tarafta yer alan soyunma kısmı yıkık durumdadır.

Hamam moloz taştan, tuğladan yapılmış olup soyunmalık, ılıklık ve sıcaklık bölümlerinden meydana gelmiştir. Soğukluk ve sıcaklığı tamamen yıkılmıştır. Kalıntılarına dayanılarak soğukluğun beşik tonoz örtülü, sıcaklığın da kubbeli olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca sıcaklığın haçvari plan düzeninde olduğu ve köşelerine de halvet hücreleri yerleştirildiği anlaşılmaktadır.

Seydi Pınarı (Bekarlar) Hamamı

Arapgir ilçesinin Osman Paşa Mahallesi’nde bulunan Seydi Pınarı, 1705 tarihinde yapılmıştır. Güneye bakan ön tarafı dışa açılan, diğer yönleri kapalı ve üstü tonozla örtülü olan çeşme, kesme taştan dairevi kemerli olarak yapılmıştır. Mimari yapısı ve kullanım amacı bakımından yörede bir örneği daha bulunmayan çeşmenin batı kısmındaki duvardan küçük bir kapı ile tonozla örtülü hamamı veya boy abdesti alınacak mekana girilmektedir.

Hamamın ön cepheden kemer biçimli çeşmenin batı yöndeki duvar örgüsü tamamen yok olmuştur. Yine kemerli kısmın üzerindeki taş örgünün bir bölümü yok olmuştur. Oluğun hemen üzerindeki niş içerisinde bir kısmı noksan ve kırılmış vaziyette 50 x 44 cm. ebadındaki Osmanlıca kitabe yer alır. Kitabenin sadece sondan bir rakamı okunmaktadır. Kitabede (......ümidi hasreti tuzeden oldu.........tamirine baisseyyidina tervin ide kalbin.................) yazısı vardır.